Een van de in het oog vallende fenomenen in Herfte zijn de spoorbanen die het Herfter landschap doorkruisen van uit Zwolle richting Leeuwarden en Emmen en visa versa. Voor het ontstaan van deze spoorlijnen moeten we terug na het tijdperk van de stoomtrein. Op 20 september 1839 had deze trein zijn intrede gedaan in Nederland bij de opening van de eerste spoorlijn van Amsterdam naar Haarlem. Met de Arend werd een snelheid van 38 km per uur bereikt.
Herfte maakte voor het eerst officieel kennis met de spoorwegen in 1867 met de ingebruikneming van de lijn Zwolle-Meppel als onderdeel van staatslijn A, die met een lengte van 166,92 km Arnhem met Leeuwarden verbond. Staatslijn A werd in verschillende fases in gebruik genomen.
Het baanvak Deventer-Zwolle ging in bedrijf op 1 oktober 1866, die van Zwolle-Meppel een jaar later op 1 oktober 1867.De Staatslijn A vormde samen met nog negen andere lijnen een uitgebreid netwerk tussen de Nederlandse steden, noodzakelijk geacht om de achterstand die Nederland had ten opzichte van de spoorwegaanleg in andere landen enigszins in te kunnen halen. Dit netwerk vormt bijna 150 jaar later nog altijd voor een belangrijk deel de ruggengraat van het Nederlandse spoorwegnet. De treindienst werd uitgevoerd door de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen, kortweg de SS genoemd.
Met de spoorlijn Zwolle-Stadkanaal werd het noordoosten van Nederland ontsloten en Twente met de haven van Delfzijl verbonden. Het eerste traject Zwolle-Ommen werd op 15 januari 1903 geopend. Na een gefaseerde sluiting van verschillende delen van deze lijn is alleen het baanvak Zwolle-Emmen nog in gebruik. Dit baanvak is ook bekend als de Emmerlijn. Op 9 december 2012 gaat Arriva deze lijn in gebruik nemen en heeft deze voor commerciële doeleinden omgedoopt tot vechtdallijnen.
De stoomtrein deed ook Herfte aan en wel op het stationnetje Herfte-Veldhoek. Herfte beschikte over een eigen stationnetje, misschien is dit wel een te groot woord en is stopplaats een betere benaming.
De naam van de stopplaats is een samenvoeging van de aanliggende buurtschappen Herfte en Veldhoek.” Het emplacement bestaat uit een eenvoudig perron langs het doorgaande spoor. Even voor de stopplaats is de splitsing met de lijn naar Meppel. Bij de splitsing zijn oorspronkelijk wissels en een zijspoor aanwezig. In 1936 is de situatie vereenvoudigd en in 1941 is alles verwijderd. Op de stopplaats is geen personeel aanwezig, evenmin waren er voorzieningen voor de reizigers. Bij deze stopplaats werd later een overkapping gebouwd, deze overkapping wordt voor 1700 gulden gegund aan de firma A. Groothengel te Born, de aanbesteding vind in juni 1903 plaats. De stopplaats deed dienst van 15 januari 1903 t/m 5 mei 1941. Alleen in de periode 1939-1940 mochten hier van hoger hand op deze halte geen treinen stoppen in verband met de toen geldende oorlogsomstandigheden.
Op 14 maart ontstond er een spoorwegongeval bij het kruispunt Herfte-Veldhoek, het nieuwsblad van het Noorden meld de volgende details van het ongeval:
De trein. die hier om 7.02 vertrok, is vlak vóór genoemde stopplaats gederailleerd, doordat de tender uit de rails liep, waarbij deze 4 andere wagens meesleepte. Slechts één persoon werd gewond en dan nog licht. Onmiddellijk werden maatregelen genomen om het spoor vrij te maken. De koppelingen werden doorgebrand en de tender kon al spoedig weer in de rails worden getrokken. Het optakelen van de omgeslagen personenwagons moest echter wachten op aankomst van een kraanwagen uit Nijmegen. De reizigers van de verongelukten trein zijn uitgestapt en door de uit Coevorden komende trein daarheen vervoerd. De reizigers uit Coevorden werden per motortrein naar Zwolle gebracht. Op deze wijze is vervoer over deze lijn gaande gehouden. Van de hoofdlijn Zwolle—Groningen was alleen het „opgaand” spoor naar Meppel versperd, zodat de treinen in die richting over het naastliggende spoor gedirigeerd moesten worden. Het gevolg hiervan was. dat de treinen met een vertraging van 15 a 20 minuten te Groningen aankwamen. De materiële schade beloopt enkele duizenden guldens. Rails en wissels zijn verbogen, dwarsliggers versplinterd en ook de wagons zijn beschadigd. De heer J. J. Rozendaal, depot-chef te Zwolle, leidt het opruimingswerk. In het seinhuisje bij de spoorwegsplitsing heeft men weinig van het ongeval gezien. Men zag een ogenblik den tender zwaaien en er enige stukken kool van afvliegen. Daarna werd het eigenlijk gebeuren der ontsporing vrijwel geheel aan het oog onttrokken door ontsnappende stoom. De oorzaak van het ongeval is onbekend. Vast staat, dat er geen sprake is geweest van een verkeerden wisselstand en de autoriteiten, die wij daarnaar vroegen, verklaarden ons, dat zij tot dusver in het duister tastten.
Het opruimingswerk
De gehelen dag is men gisteren bezig geweest met het opruimingswerk, waarbij gebruik werd gemaakt van ’n kraanwagen van het depot Nijmegen, welke tegen den middag op de plaats van het ongeval aankwam. Gisteravond omstreeks zes uur was het werk zover gevorderd, dat het laatste rijtuig, dat gekanteld was, omhoog gehesen kon worden. Het opgaande spoor naar Meppel kwam in den loop van den avond weer vrij. De lijn naar Coevorden, waarop het ongeval plaats vond en die over een groot gedeelte is vernield, is in den loop van den nacht hersteld. Vanmorgen kon het treinverkeer weer op normale wijze plaats vinden. Aldus het nieuwsblad.
Er zullen helaas nog veel ongevallen met treinen in Herfte volgen. Botsingen met auto’s en landbouwvoertuigen kwamen voor, maar een ontsporing kwam niet vaak voor en was daarom gelukkig een uitzondering.
Na de Duitse inval in 1940 werd de dienstregeling op 24 juni 1940 hervat en deden de treinen Herfte-Veldhoek weer aan. De eerste trein die dan uit Zwolle vertrok stopte op Herfte-Veldhoek, het was een trein met kinderen die les kregen op de Buitenschool in Herfte, een school op steenworp afstand van de stopplaats.
Met de wat onduidelijke foto hierboven kunnen we vaststellen waar de stopplaats was gelegen langs de Herfterlaan. Op foto 7 kijken we richting Zwolle en zien we rechts de overkapping van de stopplaats met daarvoor de kinderen van de Ambelt die over de Herfterlaan naar hun school lopen. Aan de linkerzijde zien we op de achtergrond “Post H” die we verderop in dit verhaal nog tegen zullen komen. De plaats heeft dus gestaan nabij de plaats waar nu de spoorwegovergang is naar o.a. de familie Hutten. Na het opheffen van de stopplaats wordt het gebouwtje niet direct weggehaal, volgens de website “Nols-maatschappij” bestaan er nog foto’s waarop te zien is dat het gebouwtje op 6 augustus 1941 nog aanwezig is.
Eind jaren 30 werd er op dit baanvak van stoom overgegaan naar diesel, waarbij de zogenoemde treinstellen ´DE3’ en ´DE5´ haar intrede deden. Het deel Zwolle-Leeuwarden werd op 18 mei 1952 geëlektrificeerd, de overige delen van dit baanvak kwamen in 1953 gereed, waardoor er een keur van verschillend treinstellen van dit baanvak gebruik gingen maken.
De Herfte aansluiting (Hea)
Op 15 januari 1905 wordt de lijn Zwolle-Ommen, als onderdeel van de 106,7 km lange lijn Zwolle-Stadskanaal in gebruik gesteld. Hiertoe werd in Herfte een tak aan de baan Zwolle-Leeuwarden gerealiseerd. Na een gefaseerde sluiting in het verleden van verschillende delen van de lijn is thans alleen het baanvak Zwolle – Emmen nog in gebruik. Het traject werd tussen 1985 en 1987 volledig gesaneerd en gemoderniseerd. Het werd hierbij volledig geëlektrificeerd en gedeeltelijk van een dubbel spoor voorzien tussen Zwolle en Dalfsen en tussen Mariënberg en Gramsbergen. Met deze reconstructie werd een halfuren dienst mogelijk gemaakt. In maart 2015 is er een onderhoud om het spoor stiller te maken. Er wordt een klein laagje van de spoorstaven afgeslepen voor een ook beter behoudt van het spoor.
Als we nu de aftakking in Herfte beschouwen, ongeveer 5 spoorkilometers vanaf station Zwolle (zie foto 10 en 11 ) weten we dat er in vroegere tijd plaatselijk nog wel het één en ander moest gebeuren met fysieke aanwezigheid van spoormensen om een veilige treinpassage te kunnen garanderen. Hierbij valt te denken aan het wisselbeleid en het seinlichtenbeleid bij het naderen van de treinen bij de aftakking. Hiertoe werd er langs de spoorbaan Zwolle-Meppel bij km 77.332 een post ingericht genoemd “Post Herfte”, kortweg Post H.
Op 1 april 1978, NS DE-3 139, trein 8038 op de lijn Emmen – Zwolle, bij aankomst te Herfte bij seinhuis post Herfte (post H) kort voor afbraak van deze post. Op de achtergrond is het gebouwtje tussen de rails op foto 12 aangegeven nog te zien. Op de foto hieronder nu een trein op het baanvlak Zwolle-Leeuwarden bij voorgenoemde post.
Op 9 december 2012 kreeg de lijn een nieuwe exploitant: Arriva. Bij de start van Arriva werd de dienstregeling uitgebreid. Nieuw is een spitstrein tussen Zwolle en Coevorden, die twee keer per uur rijdt.
Op ongeveer vijf spoorkilometers ten noordoosten van station Zwolle ligt het punt waar de dubbelsporen Zwolle – Meppel en Zwolle – Emmen splitsen c.q. samenkomen. Er liggen overloopwissels ten behoeve van het spoorgebruik. Het tweesporige baanvak Zwolle-Herfte waar de baanvakken samenkomen met de noordelijke lijn is een knelpunt voor de gewenste dienstregeling.
Aan plannen voor capaciteitsverruiming d.m.v. een dive-under wordt gewerkt hierdoor kunnen de treinen van het baanvak Zwolle- Groningen en die van Zwolle-Emmen elkaar kruisen zonder wissels.
Op 4 december 2016 heeft staatssecretaris Sharon Dijksma van Infrastructuur en Milieu het Tracébesluit Spooruitbreiding Zwolle-Herfte vastgesteld en ondertekend. Hiermee is het besluit voor de spooruitbreiding tussen Zwolle en de splitsing bij Herfte en de bouw van een dive-under bij Herfte genomen. Met het Tracébesluit wordt de laatste fase ingezet van de besluitvorming rond de maatregelen die ProRail gaat treffen om het spoor van Zwolle en het station voor te bereiden op de toekomst.
Hier een playlist voor de liefhebber van treinen die over de spoorlijnen in Herfte gaan.
Bekijk hier de playlist van de werkzaamheden aan het spoor in Herfte.
Opmerking:
We proberen zoveel mogelijk alle betrokkenen die op enigerlei wijze hebben bijgedragen aan dit artikel te benoemen. Hoewel van diverse onderdelen het eigendomsrecht niet kon worden achterhaald kan een ieder die van mening is enig recht te kunnen ontlenen aan de inhoud van dit artikel contact met ons opnemen. We kunnen dan uw naam vermelden of het onderdeel op uw verzoek onmiddellijk verwijderen van de site .Uw privacy willen wij altijd garanderen, echter op sommige gedeeltes van deze site worden namen van enkele personen geplaatst. U kunt ons altijd aangeven indien U dit niet wenselijk acht. Wij zullen dan uw naam direct van deze site verwijderen.
Heeft u bij het lezen van bovenstaande teksten onjuistheden geconstateerd zowel inhoudelijk als tekstueel dan houden wij ons graag aanbevolen voor deze opmerkingen. Heeft U misschien aanvullingen op dit artikel, ook dan houden wij ons aanbevolen.
Via de site linksonder kunt U uw opmerkingen aan ons doorgeven. Onze dank hiervoor.
Bronnen
Geraadpleegde bronnen en naamsvermeldingen:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Spoorlijn_Arnhem_-_Leeuwarden
https:/nl.wikipedia.org/wiki/Spoorlijn_Zwolle_-_Stadskanaal
http://www.klassiekebeveiliging.com/seinhuizenHea.htm
Tekst: Gerard Hülsmann
foto 1:Door Niels Karsdorp, Dh3201 – Eigen werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3761149;
foto 2: Door Dick van Aggelen – Eigen werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14975108;
Aangepaste publicatie 12 oktober 2020